آیا بیت کوین یک شرکت هرمی است؟! سوالی عجیب ولی پر تکرار

مقدمه

با وجود اینکه حالا به دلیل شناخته‌شدن بیت کوین شاید این ادعا کمی عجیب به‌نظر برسد، اما همچنان برخی افراد معتقدند که بیت کوین به یک طرح پانزی و هرمی شباهت دارد. در این مقاله بررسی می‌کنیم که این ادعا چه پایه و اساسی دارد و آیا صحیح است یا خیر. همچنین روش‌هایی را برای تشخیص پروژه‌های کلاهبرداری رمزارزی ارائه خواهیم داد.

طرح‌های پانزی و هرمی چه طرح‌هایی هستند؟

خرید ارز دیجیتال با ۱۰ هزار تومان!

تو صرافی ارزپلاس میتونی فقط با ۱۰ هزار تومان و با کارمزد صفر، بیش از ۶۰۰ ارز دیجیتال رو بخری!

شروع

برای بررسی هرمی یا پانزی بودن رمزارزها و خصوصاً بیت کوین، ابتدا باید بدانیم که چنین طرح‌هایی چه مفهوم و خصوصیاتی دارند.

طرح پانزی چیست؟

اگر بخواهیم توضیح مختصری درمورد طرح‌های پانزی بدهیم، باید بگوییم که طرح پانزی، طرحی است که در آن طراح از افراد شرکت کننده مقداری پول دریافت کرده و ادعا می‌کند که از پول آن‌ها در یک پروژه اقتصادی یا صنعتی استفاده خواهد کرد؛ لذا در نهایت به این شرکت‌کنندگان یک درصد مشخص و معمولا بالا، سود اختصاص خواهد یافت. اما واقعیت اینجا است که سودی در کار نیست و فرد طراح با ورود افراد بیشتر و دریافت پول از آن‌ها، سود افراد قبلی را پرداخت می‌کند.

این روند معمولاً در یک جا متوقف می‌شود و این توقف دو حالت دارد. یا فرد طراح سرمایه کلانی را به جیب زده و فرار می‌کند و یا پروژه قادر نبوده افراد جدیدی را جذب کند، پس نمی‌تواند سود را پرداخت کند و منحل می‌شود. در هرصورت افراد زیادی در این بین پول خود را از دست خواهند داد، حتی اگر تعدادی از افراد، از آن سود کرده باشند.

این طرح‌ها از سال‌ها پیش مرسوم بودند، اما فردی ایتالیایی به‌نام چارلز پانزی (1882 تا 1949 میلادی) آن را معروف کرد و به‌همین دلیل این طرح‌ها از آن پس با نام “پانزی” شناخته شدند. در این طرح‌ها هیچ ارزش افزوده و پول جدیدی تولید نمی‌شود، هیچ فعالیت صحیح اقتصادی صورت نمی‌گیرد و فقط یک کلاهبرداری درحال رخ دادن است، تا زمانی که به یکی از روش‌هایی که ذکر کردیم، زنجیره شکسته شود.

طرح هرمی چیست؟

نوع دیگری از طرح‌های کلاهبرداری وجود دارند که به نام هرمی مرسوم هستند. در این طرح‌ها، شرکت‌کننده برای پیشرفت، باید افراد بیشتری را وارد پروژه کند و به‌اصطلاح زیرمجموعه بگیرد. در این حالت هم پول افراد جدید به افراد قبلی می‌رسد، با این تفاوت که پول هرکس به افراد بالاتر همان شاخه خواهد رسید و طراح نیز در سر هرم قرار دارد و پول بسیار کلانی را به جیب می‌زند.

این پروژه‌ها نیز یک سود ثابت و بالا را برای هر مرحله تضمین می‌کنند و ادعا می‌کنند که ریسکی در این کار وجود ندارد. البته بعضی از طراحان پروژه‌های هرمی از اصطلاح “بازاریابی چند سطحی” استفاده می‌کنند که در آن افراد با عضویت می‌توانند کالایی را بفروشند و با ورود زیرمجموعه، بخشی از سود فروش‌های زیرمجموعه خود را نیز دریافت خواهند کرد. اما تشخیص هرمی بودن یا نبودن چنین طرح‌هایی گاها بسیار دشوار است. دقت داشته باشید که تمرکز اصلی طرح‌های هرمی، جذب افراد جدید است.

چرا برخی معتقدند که بیت کوین یک کلاهبرداری پانزی یا هرمی است؟

هر تغییر اساسی در زندگی بشر، ذاتا با مخالفت گروهی همراه است. از هنگام معرفی بیت کوین در سال 2009، افرادی ماهیت این رمزارز را متهم کردند و به پانزی بودن آن مشکوک بودند. ابتدا مشهورترین اظهارات در این زمینه را بررسی می‌کنیم.

تندایی کاپفیدز، اقتصاددان ارشد لندینگ تری، ادعا کرد بیت کوین یک طرح هرمی است! او گفت که با ورود افراد جدید به بازار بیت کوین، شما (کاربران بیت کوین) پول کسب می‌کنید. بیت کوین در دنیای واقعی کاربردی ندارد و با گذشت ده سال، هنوز حامیان آن نتوانسته‌اند کاربردی برای آن در واقعیت ایجاد کنند.

تعداد دیگری از متخصصان نیز معتقدند که بیت کوین فقط بر اساس سفته بازی کار می‌کند. مثلا مسئول ارشد بازاریابی شرکت برودرمن، الیور پورش، در مصاحبه‌ای اعلام کرد که اواخر سال 2016 و اوایل 2017، برای آشنایی با فناوری بلاکچین تعداد برابری از پنج رمزارز مختلف را خریداری کرده و امید دارد یکی از آن‌ها به رمزارز برتر بازار مبدل شود. اما آن‌ها را درک نمی‌کند و این کار را با هدف یادگیری انجام داده نه میلیارد شدن. او گفت که هنگام کار با رمزارزها باید درنظر داشت که ممکن است تمام قوانین زیرسوال بروند و این کار به سفته بازی شباهت دارد.

حال که دو اظهار نظر مشهور در مورد بیت کوین را بازگو کردیم، بررسی خواهیم کرد که چرا ادعای کلاهبرداری بودن بیت کوین صحت ندارد.

چرا بیت کوین یک کلاهبرداری نیست؟

ما ادعای پانزی یا هرمی بودن بیت کوین را با چند گزاره ساده مردود می‌دانیم.

• سود تضمین شده: مهم‌ترین وجه تمایز طرح‌های پانزی، هرمی و چنین کلاهبرداری‌هایی، دادن سود تضمین‌شده به اعضاست. بیت کوین هرگز چنین ادعایی نداشته و هدف آن یک تغییر اساسی در سیستم مالی دنیا بوده است، نه سودبخشی مالی به افراد. حال باتوجه به کارایی و استقبال گسترده‌ای که از این ارز دیجیتال صورت گرفته و با گسترش بیشتر آن، احتمال رشد بیشتر ارزش آن نیز وجود دارد؛ لذا افرادی که زودتر به این بازار وارد شدند احتمالا سود کرده‌اند، اما این به معنای تضمین هیچ سود خاص در مدت زمان معینی نیست و این موضوع درمورد بیت کوین کاملا رد شده است.
• وجود طراح یا کنترل‌کننده متمرکز: عامل اساسی دیگری که یک کلاهبرداری را شکل می‌دهد، اساسا وجود یک فرد یا مجموعه کلاهبردار است! یک فرد یا مجموعه طراح باید این کلاهبرداری را کنترل کنند و در نهایت از آن نفع ببرند. اما خصوصیت ذاتی رمزارز بیت کوین، غیرمتمرکز بودن آن است. هیچ فرد یا گروهی بر آن نظارت ندارند، نمی‌توانند قیمت آن را دستخوش تغییر کنند و نمی‌توانند از ورود افراد جدید نفعی ببرند. پس عملا کلاهبرداری شکل نخواهد گرفت و هرکس مسئول عملکرد خویش است.
• سود جذب زیرمجموعه: یک کاربر بیت کوین، با دعوت از سایر افراد و ورود افراد جدید به دنیای بیت کوین، هیچ سودی دریافت نخواهد کرد! درست است که گستردگی بیشتر این فناوری موجب رشد موارد استفاده، بالا رفتن کلی ارزش و درکل نزدیک شدن بیت کوین به اهداف بنیادین خود می‌شود، اما هرگز با ورود یک فرد، شخص خاصی به‌طور مستقیم سود نخواهد برد.
• ارزش‌گذاری مستقل: مانند تمام بازارهای مالی دنیا، بازار بیت کوین نیز تحت تاثیر عرضه و تقاضا است و با عملکرد افراد تغییر ارزش می‌دهد. اما همانطور که توضیح دادیم، هیچکس امکان ارزش‌گذاری مستقیم آن را ندارد.

عوامل دیگر برای رد ادعای کلاهبرداری بودن بیت کوین

• اهداف و نحوه عملکرد: هدف ایجاد بیت کوین کاملا واضح است و کاربران به‌سادگی می‌توانند آن را متوجه شوند. این نوآوری اهداف متنوعی مانند تمرکززدایی، ایجاد آزادی مالی، ایجاد یک بستر امن برای تراکنش‌ها و… دارد؛ لذا کسب سود برای هیچ شخص یا نهاد خاصی جزء اهداف آن نیست. عملکرد آن نیز به‌صورت یک گزارش متن‌باز از شبکه بلاکچین بیت کوین، در اختیار تمامی کاربران قرار می‌گیرد و همه از تغییرات و تراکنش‌های آن آگاه می‌شوند، پس این شفافیت هیچ راهی برای شک و شبهه باقی نگذاشته است.
• کاربرد: بر خلاف ادعای کاپفیدز، حالا با گسترش دانش در مورد بیت کوین و پذیرش آن، کاربرد بیت کوین به‌شدت افزایش یافته و بسیاری از فروشگاه‌ها در سراسر دنیا، بیت کوین را به‌عنوان یک روش پرداختی معتبر می‌پذیرند. ضمنا به دلیل حذف واسطه‌ها و ایجاد یک شبکه همتا به همتا، هزینه تراکنش‌های بیت کوین نسبت به حالت سنتی بسیار پایین‌تر است که این موضوع، یک قابلیت بسیار کاربردی را برای تجار و سایر افراد برای ایجاد تراکنش‌های مالی، خصوصا تراکنش‌های بین‌المللی و برون مرزی ایجاد نموده است (البته مشکلاتی درمورد مقیاس‌پذیری این تراکنش‌ها وجود دارد که متخصصان بلاکچین سعی در حل آن دارند و شبکه لایتنینگ ممکن است کمک زیادی به رفع آن کند).

درنظر داشته باشید که نوآوری و عملکرد بیت کوین به‌قدری عالی بوده که بانک آمریکا (Bank of America) در سال 2019 آن را سرمایه‌گذاری برتر سال معرفی کرده است. همچنین به دلیل کاربردهای فوق‌العاده رمزارزها، که بیت کوین شروع‌کننده آن‌ها بود، حالا بسیاری از کشورها و بانک‌های مرکزی به استفاده از تکنولوژی بلاکچین و خلق یا استفاده رمزارزها روی آورده‌اند، که این خود تاییدی بر معتبر بودن این فناوریست.

آیا اعتبار بیت کوین بدان معناست که هیچ رمزارزی کلاهبرداری نیست؟

باید بگوییم که جواب این سوال منفی است. مانند هر فناوری دیگری، بسیاری کلاهبرداران نیز ممکن است از فناوری بلاکچین و بستر رمزارزها برای پروژه‌های کلاهبرداری خود بهره ببرند، که البته این موضوع درمورد خود شبکه رمزارزهای برتر مثل بیت کوین صادق نیست.

برخی از رمزارزهای رده پایین، که توسعه‌دهندگان آن‌ها را با ایجاد تغییر در کدهای اوپن سورس در بستر بلاکچین ایجاد کرده‌اند، کاربردهای متفاوتی دارند که بعضاً به کلاهبرداری مربوط می‌شود. مردم عادی نیز به دلیل نداشتن دانش فنی ممکن است این کدها را متوجه نشوند و در دام کلاهبرداری این رمزارزها بیافتند.

وان کوین: پروژه وان کوین، برخلاف رمزارزهای معتبر، به کاربران تضمین بازگشت سرمایه بدون ریسک را می‌داد. نرم‌افزار این کوین اوپن سورس نبود و روی یک بلاکچین عمومی اجرا نشده بود؛ لذا کاربران نمی‌توانستند متوجه کلاهبرداری آن شوند. البته کاربران مطلع، با دیدن چنین نشانه‌هایی باید از کلاهبردار بودن آن مطلع می‌شدند.

نهایتا با انتشار گزارشی توسط کاربران ارزهای دیجیتال، که بیش از 300 هزار بازدید داشت و کاربران در بیش از 1000 کامنت آن را تایید کردند، وان‌کوین به کلاهبرداری محکوم شد. شرکت‌های دیگری که در زمینه بیت کوین و دیگر رمزارزهای معتبر فعالیت داشتند، درمورد این موضوع هشدار دادند و کمیسیون بورس و اوراق بهادار آمریکا نیز مطلبی را در رابطه با استفاده کلاهبرداران پانزی از رمزارزها، منتشر کرد.

دش کوین: برخلاف وان‌کوین، دش کوین با یک خطای کوچک وجهه خود را خراب کرد و مدتی به کلاهبرداری متهم شد. این کوین در 24 ساعت آغاز فعالیت خود، اجازه استخراج 1.9 میلیون کوین را داد که البته به گفته طراحان آن، به دلیل وجود یک باگ رخ داده بود. اما این اتفاق موجب شد که تا مارس 2017 هم، 30 درصد از کل بازار این کوین در دست همان استخرج‌کنندگان اولیه باقی بماند.

درهرصورت با تلاش‌های فراوان توسعه‌دهندگان این ارز دیجیتال، دش توانست وجهه خود را بازیابی و امنیت خود را بالا ببرد. حتی در 2017 برای مدتی توانست بین 4 ارز دیجیتال برتر قرار گیرد.

چطور طرح‌های رمزارزی کلاهبردار و پانزی را تشخیص دهیم؟

در مجموع برای تشخیص چنین پروژه‌های کلاهبرداری حتما باید به برخی نشانه‌ها دقت کنید. همانطور که قبلا توضیح دادیم، در یک پروژه صحیح و معتبر، هیچ سود تضمین شده یا ضمانتی برای بازگشت سرمایه وجود ندارد.

ارزهای دیجیتال معتبر معمولا فرد یا سازمان حمایت‌کننده‌ خاصی ندارند که از گسترش آن‌ها نفع ببرند، پس هنگام تبلیغ و بازاریابی مصرانه یک فرد یا سازمان برای یک رمزارز، این یک زنگ خطر خواهد بود. همچنین معمولا پروژه‌های معتبر از فرایندهای شفاف و مشخص استفاده می‌کنند و اوپن سورس هستند، درحالی که طرح‌های کلاهبرداری به‌سراغ فرایندهای بسیار پیچیده و مخفی برای انجام تراکنش‌ها یا تعیین ارزش رمزارز خود می‌روند.

اکثر پروژه‌های پانزی یا هرمی در برداشت آنی سرمایه مشکل دارند و کاربر نمی‌تواند به سادگی و بدون داشتن تبعاتی، سرمایه یا سود خود را برداشت کند. در حالت سنتی این پروژه‌ها، معمولا گفته می‌شد که کاربر باید مثلا یک ماه یا یک بازه زمانی مشخص قبل از دریافت سرمایه یا سود، به شرکت درخواست خود را اطلاع دهد. در پروژه‌های کلاهبرداری رمزارزی نیز چنین قوانین یا مشکلاتی ممکن است وجود داشته باشد.

درمورد جزئیات یک طرح تحقیق کنید!

همچنین به‌خاطر داشته باشید که معمولا کلاهبرداران دقت زیادی در ساختار اصولی توضیحات پروژه‌ خود انجام نمی‌دهند و گاها در وایت‌پیپر یا سایت آن‌ها، ایرادات متعددی دیده‌ می‌شود یا از قالب‌ها و متن‌های کپی شده استفاده شده است. در شبکه‌های اجتماعی آزادی مانند توییتر یا ردیت نیز می‌توانید نظرات کاربران را درمورد یک کوین ببینید و فعالیت طراحان آن را مشاهده کنید. معمولا پروژه‌های کلاهبرداری امکان تبادل نظر کاربران را فراهم نمی‌کنند و محل مناسبی را برای دریافت انتقادات به‌نحوی که برای عموم قابل مشاهده باشد ایجاد نمی‌کنند.

علاوه بر پروژه‌ها، شرکت‌ها یا افراد زیادی ممکن است ادعا کنند که با دریافت پول شما، در بازار رمزارزها سرمایه‌گذاری خواهند کرد و سودی را به شما خواهند داد. احتمال عملکرد صحیح چنین شرکت‌هایی وجود دارد، اما کلاهبرداران زیادی نیز در این بین هستند که شما باید با آگاهی و بررسی صحیح، آن‌ها را تشخیص دهید و از اعتماد به آن‌ها بپرهیزید.

راه‌هایی برای تشخیص پروژه‌های اوپن سورس

برای اطلاع از اوپن سورس بودن نرم‌افزار یک ارز دیجیتال که می‌تواند نشان‌دهنده اعتبار آن باشد، کافی است عبارت GitHub را در کنار نام آن نرم‌افزار (به انگلیسی) در موتور جستجو وارد کنید؛ چراکه اکثر پروژه‌های اوپن سورس، کدهایشان را در GitHub ثبت می‌کنند.

همچنین یک راه ساده‌تر برای تشخیص کلاهبرداری بودن یک پروژه وجود دارد. می‌توانید نام پروژه را در موتور جستجو بنویسید و سپس عبارت legit or scam را در کنار آن قرار دهید. این جستجو می‌تواند اطلاعات مفیدی را به شما نمایش دهد.

ماهیت ارزهای دیجیتال غیرمتمرکز است؛ لذا سازمان و قانون‌گذار خاصی بر این پروژه‌ها نظارت ندارد. بلکه خود کاربران باید با دیدن نشانه‌هایی مثل ندادن اطلاعات دقیق توسط تبلیغ‌کنندگان پروژه در مورد هویت طراحان و دیگر نشانه‌هایی که ذکر کردیم، پروژه‌های نامناسب را تشخیص دهند.

سخن پایانی

در مجموع باید بگوییم که بیت کوین هرگز یک کلاهبرداری هرمی یا پانزی نیست و افراد با تحقیق بیشتر در زمینه نحوه کار آن، به سادگی می‌توانند به این موضوع پی ببرند. اما درمورد پروژه‌های نوظهور و جدید، حتما مواد ذکر شده را درنظر بگیرید و پس از افزایش اطلاعات و آگاهی خود در زمینه یک پروژه، اقدام به سرمایه‌گذاری کنید.

همیشه به منطق خود رجوع کنید و بررسی کنید که آیا دریافت یک سود مشخص یا حصول وعده‌های یک پروژه عقلانی است یا خیر. شما با بالا رفتن تجربه و دانش خود می‌توانید پروژه‌های کلاهبرداری را تشخیص دهید و سرمایه خود را از آن‌ها مصون نگه دارید.