ضرر ناپایدار (Impermanent Loss) چیست؟ مفهومی در دیفای که باید بدانید!

مقدمه

اگر تا به‌ حال با سیستم مالی غیر متمرکز (DeFi) سروکار داشته‌اید، در آن صورت به ‌احتمال‌ قریب ‌به ‌یقین عبارت «ضرر ناپایدار» یا Impermanent Loss به گوشتان خورده است. ضرر ناپایدار زمانی پدید می‌آید که قیمت توکن‌هایتان در مقایسه با زمان سپرده‌گذاری آنها در استخر نقدینگی، دستخوش تغییر قرار می‌گیرد. هرچه این تغییر بزرگ‌تر باشد، میزان این ضرر نیز بیشتر خواهد بود.

آیا این بدان معنا است که تأمین نقدینگی ممکن است باعث از دست‌ رفتن پول‌هایتان گردد؟ پرسش دیگر این است که چرا به آن «ضرر ناپایدار» گفته می‌شود؟ پاسخ به این سؤالات در یکی از خصوصیات ذاتی مرتبط با یک بازار به خصوص به نام AMM یا بازارساز خودکار نهفته است؛ بنابراین، اگرچه تأمین نقدینگی برای یک استخر نقدینگی می‌تواند اقدامی سودآور تلقی گردد، اما بایستی مفهوم Impermanent Loss را نیز مدنظر داشته باشید.

خرید ارز دیجیتال با ۱۰ هزار تومان!

تو صرافی ارزپلاس میتونی فقط با ۱۰ هزار تومان و با کارمزد صفر، بیش از ۶۰۰ ارز دیجیتال رو بخری!

شروع

پروتکل‌های دیفای (DeFi) مانند یونی سواپ، سوشی سواپ یا پنکیک سواپ شاهد سرازیر شدن حجم قابل‌توجهی از معاملات و نقدینگی بازار بوده‌اند. این پروتکل‌های نقدینگی عملاً به هر فرد دارای سرمایه این اجازه را می‌دهند که به ‌عنوان یک بازارساز به فعالیت پرداخت و کارمزد معاملات را دریافت نماید. دموکراتیزه کردن فرآیند بازارسازی، قابلیت انجام بسیاری از فعالیت‌های اقتصادی را بدون هیچ‌ گونه اصطکاکی در فضای کریپتو میسر ساخته است.

در این مقاله در مورد یکی از مهم‌ترین نکاتی که باید پیش از تأمین نقدینگی برای این پلتفرم‌ها بدانید، یعنی مفهوم ضرر ناپایدار (Impermanent Loss)، صحبت خواهیم کرد.

ضرر ناپایدار یا Impermanent Loss چیست؟

ضرر ناپایدار زمانی رخ می‌دهد که شما برای یک استخر، نقدینگی لازم را فراهم می‌آورید و سپس قیمت دارایی‌های سپرده‌تان نسبت به زمانی که آنها را به استخر واریز کرده‌اید، تغییر می‌یابد. هر چه این تغییر بزرگ‌تر باشد، بیشتر در معرض این خطر خواهید بود. در این حالت، مقصود از ضرر این است که شما در مقایسه با زمان سپرده‌گذاری، در هنگام برداشت دارایی خود دلارهای کمتری را دریافت خواهید کرد.

در واقع این ضرر را می‌توان تفاوت میان ارزش وجوه نگهداری‌شده در بازارساز خودکار (AMM) با وجوه داخل کیف پول دیجیتال دانست. ضرر ناپایدار زمانی اتفاق می‌افتد که ارزش وجوه استیک‌شده در AMM به طور چشمگیری دستخوش نوسان قرار می‌گیرد. اساساً این نوسانات قیمت به دلیل بی‌ثباتی جفت ارزهای معاملاتی موجب از دست‌ رفتن سرمایه افراد می‌گردند.

با این حساب و با توجه‌ به اینکه خطر ضرر بالقوه همواره وجود دارد، چرا تأمین‌کنندگان نقدینگی همچنان به کار خود ادامه می‌دهند؟ علت آن است که کارمزدهای معاملات تا حدی اثر Impermanent Loss را خنثی می‌کنند. در حقیقت، حتی استخرهای موجود در یونی سواپ که تا حد زیادی مستعد ضرر ناپایدار هستند نیز به لطف کارمزدهای معاملات می‌توانند سودآور باشند.

یونی سواپ به ‌ازای هر معامله 0/3 درصد کارمزد دریافت می‌کند که این کارمزد مستقیماً به حساب تأمین‌کنندگان نقدینگی منتقل می‌گردد. اگر در یک استخر به‌خصوص، حجم معاملاتی قابل‌توجهی در جریان باشد، تأمین نقدینگی برای آن، حتی با وجود خطر بسیار بالای ضرر، می‌تواند سودآور تلقی گردد. البته این امر بستگی به نوع پروتکل، استخر به‌خصوص، دارایی‌های سپرده‌گذاری‌شده و چه‌بسا وضعیت کلی بازار خواهد داشت.

ضرر ناپایدار چگونه اتفاق می‌افتد؟

از آنجایی ‌که پلتفرم‌های بازار ساز خودکار هیچ اتصالی به بازارهای بیرونی ندارند، تغییرات صورت‌گرفته در قیمت توکن‌ها در بازارهای بیرونی قیمت این توکن‌ها را در AMMها تغییر نخواهد داد.

برای اینکه قیمت‌ها در AMM تغییر کنند، بایستی آربیترها دارایی‌های فاقد قیمت را خریداری کنند یا دارایی‌های بیش قیمت‌گذاری‌شده توسط AMM را به فروش برسانند. با این کار آربیتراژرها برای خودشان سود زیادی فراهم می‌کنند و منجر به پدیدآمدن ضرر ناپایدار می‌گردند.

در اینجا با ذکر یک مثال، نحوه بروز این ضرر برای یک تأمین‌کننده نقدینگی را مورد بررسی قرار می‌دهیم.

فرض کنید آلیس ۱ واحد اتر (ETH) و ۱۰۰ واحد رمزارز دای (DAI) را در یک استخر نقدینگی سپرده‌گذاری می‌کند. در این بازار ساز خودکار (AMM) به‌خصوص، بایستی ارزش جفت توکن‌های سپرده با هم برابر باشد. این بدان معنا است که در زمان سپرده‌گذاری، قیمت هر واحد اتر برابر با ۱۰۰ توکن دای بوده است. همچنین معنای دیگر این گزاره آن است که سپرده آلیس در زمان سپرده‌گذاری ارزشی معادل ۲۰۰ دلار آمریکا دارد.

علاوه بر این، مجموعاً ۱۰ ETH و ۱۰۰۰ DAI نیز از قبل توسط دیگر تأمین‌کنندگان نقدینگی در استخر ذخیره شده است. با این حساب، آلیس ۱۰ درصد از سهم استخر را در اختیار دارد و نقدینگی کل استخر نیز برابر با ۱۰۰۰۰ توکن خواهد بود.

اکنون فرض کنید که قیمت ETH به ‌قدری افزایش یابد که هر واحد آن معادل ۴۰۰ DAI گردد. در این بین، معامله‌گران آربیتراژ نیز با افزودن DAI به استخر و حذف ETH از آن، این نسبت قیمت را برقرار می‌سازند.

بدین ترتیب در حالی‌ که نقدینگی استخر ثابت (۱۰۰۰۰) باقی می‌ماند، نسبت دارایی‌ها در آن تغییر می‌کند.

اکنون که هر واحد ETH ارزشی معادل ۴۰۰ DAI دارد، نسبت میان مقدار ETH و مقدار DAI موجود در استخر نیز تغییر یافته است. به لطف اقدامات معامله‌گران آربیتراژ، استخر ما اکنون حاوی 5 ETH و ۲۰۰۰ DAI خواهد بود.

در اینجا آلیس تصمیم می‌گیرد سرمایه خود را برداشت کند. همان‌طور که پیش‌تر دانستیم، وی سهمی معادل ۱۰ درصد از استخر را در اختیار دارد و در نتیجه، قادر به برداشت ۵/۰ ETH و ۲۰۰ DAI، مجموعاً معادل ۴۰۰ دلار آمریکا خواهد بود. با توجه ‌به اینکه میزان سپرده آلیس در ابتدا معادل ۲۰۰ دلار آمریکا بوده است، می‌توان گفت که وی سود قابل‌توجهی را به دست آورده است. اما اگر او تصمیم می‌گرفت صرفاً ۱ واحد اتر و ۱۰۰ واحد ارز دای خود را نگه دارد چه اتفاقی می‌افتاد؟ ارزش ترکیبی دارایی وی به دلار اکنون چیزی حدود ۵۰۰ دلار می‌بود.

بنابراین می‌توانیم ببینیم که آلیس با هودل‌ کردن (HODLing) دارایی‌های خود، سود بیشتری در مقایسه با سپرده‌گذاری آنها در استخر نقدینگی به دست می‌آورد. این همان چیزی است که ما از آن به ‌عنوان ضرر ناپایدار یاد می‌کنیم. در مثال فوق، از آنجایی ‌که مبلغ سپرده اولیه نسبتاً اندک بوده است، ضرر آلیس چندان چشمگیر نیست. با وجود این، به یاد داشته باشید که Impermanent Loss می‌تواند به زیان‌های قابل‌توجه (از جمله کسر قابل‌توجهی از سپرده اولیه) بینجامد.

البته در مثال آلیس کارمزد معاملاتی که به ‌ازای تأمین نقدینگی به وی تعلق می‌گیرد، کاملاً نادیده گرفته شده است. در موارد بسیاری، کارمزد به‌دست‌آمده این زیان‌ها را جبران می‌کند و منجر می‌گردد که علی‌رغم این موضوع، تأمین نقدینگی به امری سودمند مبدل گردد. با وجود این، درک مفهوم ضرر ناپایدار پیش از تأمین نقدینگی برای یک پروتکل DeFi ضروری است.

دلیل نامگذاری

واژه Impermanent را می‌توان با معادل‌هایی چون «موقت»، «گذرا» یا «ناپایدار» ترجمه کرد. این بدان معنا است که از دست‌ رفتن سرمایه تأمین‌کنندگان نقدینگی امری موقتی است و دائمی نیست. در واقع، نتیجه‌ای که از این تعریف می‌شود گرفت این است که می‌توان سرمایه ازدست‌رفته را مجدداً بازگرداند.

چگونه می‌توان از Impermanent Loss جلوگیری کرد؟

یکی از راه‌هایی که از طریق آن می‌توانید از خود در برابر ضررهای ناپایدار محافظت کنید و میزان از دست‌ دادن سرمایه خود را به حداقل برسانید، استفاده از استیبل کوین‌ها است.

استخرهایی که نقدینگی‌شان از محل استیبل کوین‌های قفل‌شده در یک قرارداد هوشمند تأمین می‌گردد، ثبات بیشتری دارند و اساساً به کاهش خطر ضرر ناپایدار کمک می‌کنند.

راه دیگری که می‌توانید خطر ضرر ناپایدار را کاهش دهید، از طریق پیوستن به استخرهایی است که امکان واریز سپرده‌های با وزن دلخواه را به شما می‌دهند.

استخرهای نقدینگی بسیاری به کاربران این حق انتخاب را می‌دهند که سپرده‌های مربوط به دو نوع دارایی خود را با نسبت‌های ۵۰/۵۰، ۲۰/۸۰ یا ۲/۹۸ به استخر اضافه نمایند. به ‌این‌ ترتیب از اثر ضررهای ناپایدار کاسته می‌شود.

محاسبه یا برآورد ضرر ناپایدار

همان‌طور که گفتیم، ضرر ناپایدار زمانی رخ می‌دهد که قیمت دارایی‌های موجود در استخر نقدینگی دستخوش تغییر قرار می‌گیرد. اما این تغییر دقیقاً به چه میزان است؟ در نمودار زیر برآورد مقدار این ضرر ترسیم شده است. دقت داشته باشید که در این نمودار از کارمزدهای به‌دست‌آمده در ازای تأمین نقدینگی چشم‌پوشی شده است.

خلاصه داده‌های نمودار در خصوص ضررهای ناپایدار در مقایسه با هودلینگ به شرح زیر است:

• ۲۵/۱ برابر تغییر قیمت = ۶/۰ درصد ضرر
• ۵۰/۱ برابر تغییر قیمت = ۰/۲ درصد ضرر
• ۷۵/۱ برابر تغییر قیمت = ۸/۳ درصد ضرر
• ۲ برابر تغییر قیمت = ۷/۵ درصد ضرر
• ۳ برابر تغییر قیمت = ۴/۱۳ درصد ضرر
• ۴ برابر تغییر قیمت = ۰/۲۰ درصد ضرر
• ۵ برابر تغییر قیمت = ۵/۲۵ درصد ضرر

یک نکته بسیار مهم نیز در این ‌خصوص وجود دارد که بایستی آن را به ‌خوبی درک کنید. ضرر ناپایدار صرف‌نظر از آنکه قیمت در چه جهتی تغییر می‌کند، رخ خواهد داد. در واقع، تنها فاکتور حائز اهمیت در تعیین این ضرر، نسبت قیمت‌ها در برابر زمان سپرده‌گذاری است.

ریسک ارائه نقدینگی به AMM

اگر بخواهیم صادق باشیم، ایراداتی از جهت نامگذاری به عبارت ضرر ناپایدار یا Impermanent Loss وارد است. علت اینکه به آن ناپایدار گفته می‌شود این است که تنها در زمان برداشت کوین‌هایتان از استخر نقدینگی متوجه ضرر خواهید شد. این در حالی است که دیگر در این زمان، این پول‌های ازدست‌رفته به ضررهایی دائمی تبدیل شده‌اند. اگرچه ممکن است کارمزدهایی که به دست می‌آورید، بتوانند جبران این ضررها را بکنند، اما همچنان این نامگذاری اندکی گمراه‌کننده است.

هنگامی که می‌خواهید وجوه خود را در یک AMM سپرده‌گذاری کنید، بایستی دقتی مضاعف به خرج دهید. همان‌طور که پیش‌تر بحث کردیم، برخی از استخرهای نقدینگی در مقایسه با سایرین بیشتر در معرض ضررهای ناپایدار قرار دارند. به ‌عنوان یک قاعده ساده، هر چه دارایی‌های موجود در استخر ثبات قیمت کمتری داشته باشند، احتمال آنکه با ضرر ناپایدار مواجه گردید بیشتر خواهد بود. همچنین بهتر است با سپرده‌گذاری با مبالغ اندک شروع کنید. به ‌این‌ ترتیب، می‌توانید پیش از تخصیص سپرده‌های کلان‌تر، برآوردی تقریبی از میزان بازگشت سرمایه مورد انتظار خود داشته باشید.

نکته آخری که باید به آن توجه داشته باشید این است که به سراغ بازار سازهای خودکار تست‌شده و مطمئن بروید. پروتکل دیفای این امکان را برای افراد فراهم آورده که به ‌آسانی بازارسازهای خودکار ازپیش‌موجود را فورک کنند و با اعمال تغییرات اندک روی آنها، AMMهای خود را بسازند. این در حالی است که چنین کاری، ممکن است باگ‌ها یا اشکالاتی را برای شما به بار آورد و به طور بالقوه موجب گردد که سرمایه‌هایتان تا ابد در داخل AMM به دام بیفتند. بنابراین، اگر یک استخر نقدینگی وعده بازگشت سرمایه‌ای نامعمول را به شما می‌دهد، احتمالاً بده‌بستان (Trade off) در کار است و در نتیجه خطرات همراه با آن نیز بیشتر خواهد بود.

سخن پایانی

ضرر ناپایدار یکی از مفاهیم بنیادینی است که هر فردی که می‌خواهد به تأمین نقدینگی برای بازار سازهای خودکار بپردازد، بایستی با آن آشنایی داشته باشد. به طور خلاصه اگر قیمت دارایی‌های سپرده نسبت به زمان واریز تغییر یابد، ممکن است تأمین‌کنندگان نقدینگی در معرض خطر این قبیل ضررها قرار گیرند.

توصیه آخر ما به شما این است که پیش از آنکه قدم در دنیای DeFi بگذارید، حتماً تحقیق کافی را توشه راه خود بسازید و خودتان را برای خطرات پیش رو آماده کنید. همان‌طور که گفتیم، تأمین نقدینگی برای استخرهای نقدینگی می‌تواند اقدامی سودآور تلقی گردد، به‌ شرط آن که مفهوم ضرر ناپایدار را در گوشه ذهن خود مدنظر داشته باشید.