بازارساز خودکار (AMM) چیست؟

مقدمه

سیستم مالی غیرمتمرکز یا دیفای (DeFi) اخیراً شاهد سرازیر شدن خیل عظیمی از مشتریان علاقه‌مند به اتریوم و دیگر پلتفرم‌های قرارداد هوشمند مانند زنجیره هوشمند بایننس بوده است. کشت سود یا همان ییلد فارمینگ (Yield Farming) به یکی از روش‌های محبوب توزیع توکن مبدل شده و بیت کوین‌های توکنیزه‌شده در شبکه اتریوم در حال گسترش‌اند. همچنین حجم وام‌های فلش (Flash loan) نیز رو به افزایش است. در همین حال، پروتکل‌های بازارساز خودکار (Automated Market Maker) مانند یونی سواپ (Uniswap) به طور منظم با حجم رقابتی معاملات، نقدینگی بالا و افزایش تعداد کاربران روبه‌رو هستند. از جهاتی می‌توان بازار ساز خودکار (AMM) را مشابه رباتی دانست که همواره در تلاش است قیمتی را بین دو دارایی تعیین کند. برخی از بازارسازها مانند یونی سواپ از فرمولی ساده استفاده می‌کنند، در حالی‌ که برخی دیگر مانند کرو، بالانسر و … فرمول‌های پیچیده‌تری را به کار می‌برند.

خرید ارز دیجیتال با ۱۰ هزار تومان!

تو صرافی ارزپلاس میتونی فقط با ۱۰ هزار تومان و با کارمزد صفر، بیش از ۳۰۰ ارز دیجیتال رو بخری!

شروع

AMMها به دلیل سادگی و سهولت کاربری خود جایگاه ویژه‌ای را در فضای دیفای به خود اختصاص داده‌اند. تمرکززدایی از فرآیند بازارسازی، جزئی لاینفک از چشم‌انداز بازار کریپتوکارنسی به شمار می‌رود.

اما این صرافی‌ها چگونه کار می‌کنند؟ علت سرعت و سهولت بالای شکل‌گیری یک بازار برای جدیدترین توکن‌هایی مانند سوشی سواپ چیست؟ آیا واقعاً بازارسازهای خودکار قادر به رقابت با صرافی‌های سنتی مبتنی بر دفتر ثبت سفارش‌ خواهند بود؟ در این مقاله می‌خواهیم همین موضوع را مورد کاوش قرار دهیم.

بازارساز خودکار یا AMM چیست؟

بازارساز خودکار (AMM) نوعی پروتکل صرافی غیر متمرکز (DEX) است که برای قیمت‌گذاری بر دارایی‌ها از یک فرمول ریاضی بهره می‌جوید. برخلاف صرافی‌های سنتی که از دفاتر ثبت سفارش استفاده می‌کنند، در AMM قیمت دارایی‌ها بر مبنای یک الگوریتم قیمت تعیین می‌گردد.

این فرمول می‌تواند برای هر پروتکل متفاوت باشد. برای مثال، یونی سواپ از فرمول x*y=k استفاده می‌کند که در آن x مقدار یک توکن در استخر نقدینگی و y مقدار توکنی دیگر است. در این فرمول، k یک ثابت غیرقابل‌تغییر در نظر گرفته می‌شود؛ به این معنا که نقدینگی کل استخر بایستی همواره یکسان باقی بماند. دیگر بازارساز های خودکار بر مبنای کاربردهای به‌خصوص مدنظر خود، فرمول‌های متفاوتی را به کار می‌برند. با این‌ حال، نقطه مشترک تمامی آنها این است که قیمت‌ها را بر مبنای الگوریتم تعیین می‌کنند. اگر به نظرتان این سیستم کمی پیچیده به نظر می‌رسد، نگران نباشید. با نزدیک شدن به انتهای این مقاله همه چیز برایتان روشن خواهد شد.

بازارسازهای سنتی معمولاً با شرکت‌هایی با منابع عظیم و استراتژی‌های پیچیده کار می‌کنند.

بازارساز های خودکار این فرآیند را به‌ صورت غیرمتمرکز انجام خواهند داد. به‌ این‌ ترتیب عملاً هر فردی می‌تواند بازار خود را روی یک بلاکچین به‌خصوص ایجاد کند. اما برای اینکه بدانید این کار دقیقاً به چه صورت قابل‌اجرا است، بهتر است به خواندن ادامه این مطلب ادامه دهید.

بازار ساز خودکار چگونه کار می‌کند؟

یک بازار ساز خودکار (Automated Market Maker) از نظر برخورداری از جفت ارزهای مبادلاتی (مانند جفت اتریوم/دای یا ETH/DAI) مشابه صرافی‌های مبتنی بر دفاتر ثبت سفارش عمل می‌کند. با این‌ حال، با استفاده از AMM دیگر برای انجام معامله خود نیازی به معامله‌گر دیگری در سمت مقابل نخواهید داشت. در عوض در اینجا، شما با یک قرارداد هوشمند سروکار دارید که بازار را به‌ اصطلاح برای شما «می‌سازد».

در یک صرافی غیر متمرکز مانند صرافی غیر متمرکز بایننس، معاملات به طور مستقیم میان کیف پول‌های کاربران انجام می‌گیرد. برای مثال، اگر بخواهید در این صرافی توکن‌های بایننس (BNB) خود را به‌ ازای دلار بایننس (BUSD) به فروش برسانید، فرد دیگری در سمت دیگر معامله توکن‌های BNB شما را با دلار بایننس خود خریداری می‌کند. به‌ این‌ ترتیب می‌توان این تراکنش را یک تراکنش همتا به همتا (peer-to-peer) یا P2P دانست.

این در حالی است که می‌توانید به بازار ساز های خودکار به چشم یک همتا به قرارداد (peer-to-contract) یا P2C نگاه کنید. دیگر نیازی به‌ طرف مقابل به آن معنی سنتی آن نیست و معاملات بین کاربران و قراردادها صورت می‌گیرد. با توجه‌ به اینکه دفتر ثبت سفارشی در این حالت وجود ندارد، انواع سفارش نیز برای AMM مطرح نخواهد بود. در عوض، قیمتی که می‌خواهید برای خرید یا فروش دارایی خود به ثبت برسانید، توسط یک فرمول تعیین می‌گردد. اگرچه لازم به ذکر است که طراحی‌های AMM در آینده در صدد رفع این محدودیت برآمده‌اند.

بدین ترتیب هیچ نیازی به‌ طرف مقابل در انجام معاملات نخواهد بود. با این‌ حال، طبیعتاً باید فردی مسئول ایجاد بازار گردد. در واقع نقدینگی این قرارداد هوشمند همچنان نیازمند کاربرانی است که نقش تأمین‌کننده نقدینگی (LP) را بر عهده می‌گیرند؛ بنابراین نه‌تنها می‌توانید با استفاده از یک بازارساز خودکار، معاملات خود را به شکل عاری از اعتماد (Trustless) به انجام برسانید، بلکه همچنین می‌توانید به‌ عنوان یک تأمین‌کننده نقدینگی نیز با AMM کار کنید. در واقع این امر به هر فردی این امکان را می‌دهد که بازار دلخواه خود را در یک صرافی به وجود آورد و با تأمین نقدینگی کارمزد دریافت نماید.

استخر نقدینگی چیست؟

استخر نقدینگی در بر دارنده دارایی‌هایی است که توسط AMM مورد استفاده قرار می‌گیرند. تأمین‌کنندگان نقدینگی (LPها) وجوه خود را به استخرهای نقدینگی اضافه می‌کنند. برای درک بهتر استخر نقدینگی می‌توانید تصور کنید که یک پشته پول یکجا جمع شده و معامله‌گران می‌توانند این وجوه را با یکدیگر مبادله کنند. تأمین‌کنندگان نقدینگی در ازای فراهم‌ آوردن نقدینگی برای پروتکل، کارمزدهایی را از محل معاملات صورت‌گرفته در استخر دریافت می‌دارند. در خصوص یونی سواپ، LPها میزانی برابر از هر دو توکن (برای مثال ۵۰ درصد توکن اتریوم و ۵۰ درصد رمزارز دای) را در استخر اتریوم/دای (ETH/DAI) سپرده‌گذاری می‌کنند.

پس بنا بر آنچه که گفتیم، آیا هر کسی می‌تواند به یک بازارساز تبدیل شود؟ بدون شک! اضافه‌کردن وجوه به استخر نقدینگی کاری بسیار آسان است و پاداش‌های آن توسط پروتکل تعیین می‌گردد. برای مثال یونی سواپ v2 از معامله‌گران خود ۳/۰ درصد کارمزد دریافت می‌کند که مستقیماً به حساب تأمین‌کنندگان نقدینگی واریز می‌شود. در حقیقت تأمین‌کنندگان نقدینگی ۵۰ درصد از کارمزد معاملات منشأ گرفته از استخر را به‌ عنوان بازده کل دریافت می‌کنند. میزان بازده در خصوص یک LP منفرد، تابعی از کسر دارایی‌های در اختیار LP در استخر خواهد بود. پلتفرم‌ها یا فورک‌های دیگر ممکن است به‌ منظور جلب LPهای بیشتر به استخر خود، مقدار هزینه‌های دریافتی خود را پایین‌تر بیاورند.

منافع به‌دست‌آمده از محل کارمزد معاملات روزانه برای تأمین‌کنندگان نقدینگی اندازه‌گیری می‌شود و قبل از ساعت ۴:۰۰ (به‌وقت UTC) به حساب کاربری بازارسازی این افراد منتقل می‌گردد. هنگامی که یک تأمین‌کننده نقدینگی، سهم خود را از استخر بیرون می‌آورد، منافع تجمعی وی نیز به طور ناگهانی برداشت می‌شود.

چرا جذب نقدینگی اهمیت دارد؟

بر طبق آنچه در مورد نحوه کارکرد بازار ساز های خودکار گفتیم، هر چه نقدینگی بیشتری در استخر وجود داشته باشد، سفارش‌ها اسلیپیج (لغزش) کمتری را به دنبال خواهند داشت. این امر به نوبه خود می‌تواند حجم معاملاتی بیشتری را به‌ سوی پلتفرم جذب نماید و الی آخر.

مشکل اسلیپیج یا لغزش در طراحی‌های مختلف AMM به صورت‌های متفاوت ظاهر خواهد شد؛ اما بدون شک این موضوعی است که باید حتماً مدنظر قرار گیرد. به‌ خاطر داشته باشید که قیمت‌گذاری بر مبنای الگوریتم صورت می‌گیرد. به زبان ساده، قیمت بر مبنای میزان تغییر نسبت توکن‌های موجود در استخر نقدینگی به دنبال یک معامله تعیین می‌گردد؛ بنابراین، اگر میزان تغییرات این نسبت اختلاف زیادی را نشان دهد، شاهد میزان بالایی از لغزش خواهیم بود.

برای فهم بهتر این موضوع تصور کنید که می‌خواهید تمامی توکن‌های اتریوم را از استخر ETH/DAI در یونی سواپ خریداری کنید. حقیقت این است که شما اجازه چنین کاری را نخواهید داشت! در واقع شما برای هر اتر اضافی بایستی به طور تصاعدی مبالغ بالاتری را بپردازید. اما هیچ‌ گاه قادر به خرید تمامی توکن‌های اتر از استخر نخواهید بود. اما چرا؟ علت آن فرمول x*y=k است. اگر هر یک از مقادیر x یا y برابر با صفر باشند، به این معنا که دیگر توکن ETH یا DAI در استخر وجود نداشته باشد، معادله معنای خود را از دست خواهد داد.

اما این تمام ماجرای بازارساز های خودکار و استخرهای نقدینگی نیست. در واقع شما هنگام تأمین نقدینگی برای AMMها باید ملاحظه دیگری را نیز در نظر بگیرید و آن هم مواجهه با ضرر ناپایدار (Impermanent Loss) است.

ضرر ناپایدار چیست؟

ضرر ناپایدار هنگامی رخ می‌دهد که نسبت قیمت توکن‌های سپرده پس از سپرده‌گذاری آنها در استخر، دستخوش تغییر قرار می‌گیرد. هر چه میزان این تغییر بیشتر باشد، ضرر ناپایدار نیز بزرگ‌تر خواهد بود. به همین دلیل است که بازار ساز های خودکار بهترین عملکرد خود را با جفت توکن‌هایی که ارزش مشابه دارند، مانند استیبل کوین‌ها یا توکن‌های رپد (Wrapped)، نشان می‌دهند. در صورتی‌ که نسبت قیمت جفت ارزها در محدوده نسبتاً باریکی حفظ گردد، ضرر ناپایدار نیز قابل‌ چشم‌پوشی خواهد بود.

از سوی دیگر، در مواردی که این نسبت مرتباً در حال تغییر است، برای تأمین‌کنندگان نقدینگی بهتر آن خواهد بود که به‌ جای افزودن وجوه خود به استخر، این توکن‌ها را در اختیار خود نگاه دارند. با وجود این، استخرهای یونی سواپ مانند ETH/DAI که تا حدی مستعد ضرر ناپایدار هستند نیز به لطف کارمزدهای معاملاتی که به آنان تعلق می‌گیرد، سودآور تلقی می‌گردند.

با این اوصاف، عبارت «ضرر ناپایدار» بهترین انتخاب برای نام‌گذاری این پدیده نخواهد بود. «ناپایدار» این مفهوم را می‌رساند که در صورت بازگشت دارایی‌ها به قیمت زمان سپرده‌گذاری آنها، می‌توان میزان ضرر را تقلیل داد. این در حالی است که اگر وجوه خود را در نسبت قیمت متفاوتی در مقایسه با زمان سپرده‌گذاری برداشت کنید، متحمل ضررهای بسیار دائمی‌تری خواهید شد. در برخی موارد، کارمزد معاملات از میزان این ضررها می‌کاهد. اما در هر حال لازم است که خطرات این امر را مدنظر داشته باشید.

بنابراین ضروری است که هنگام سپرده‌گذاری وجوه خود در بازارسازهای خودکار دقت کافی به خرج دهید و از آگاهی نسبت به مصادیق ضرر ناپایدار اطمینان حاصل کنید.

چه بازارهایی از AMM پشتیبانی می‌کنند؟

به آن دسته از بازارهایی که از پروتکل بازارسازی خودکار پشتیبانی می‌کنند، بازار AMM گفته می‌شود. بازارهای AMM در مقایسه با بازارهای معمولی، سیستم مستقلی را به‌ منظور پرداخت کارمزد پیاده می‌کنند. در بازارهای AMM هر جفت معاملاتی یک استخر دارایی مخصوص به خود را دارد که در آن افزایش و کاهش ارز و نیز قوانین معامله موضوعیت می‌یابد. در قانون معامله قید شده است که مقدار کمّی دو توکن باید همواره ثابت باقی بماند؛ بنابراین، هنگامی که مقدار کمّی توکن A کاهش می‌یابد، بر طبق قانون «A * B = مقدار ثابت»، مقدار کمّی توکن B بایستی افزایش پیدا کند.

در حال حاضر روزبه‌روز بر تعداد بازارهای با قابلیت پشتیبانی از AMM افزوده می‌شود و بنابراین برای آگاهی از جدیدترین گزینه‌های قابل‌دسترس، نقدینگی کل و روند هفت‌روزه این بازارها، بایستی به وب‌سایت صرافی‌های مدنظر خود مراجعه کنید. کاربرانی که عضویت بازارهای AMM مرتبط با جفت ارزهای CET/USDT ،CET/BTC ،CET/BCH ،CET/ETH ،CET/USDC را در اختیار دارند، می‌توانند در ۱۰۰ درصد کارمزد معاملات صورت‌گرفته در استخر نقدینگی شریک شوند. در خصوص سایر بازارهای AMM، کسر شراکت برابر با 50 درصد خواهد بود.

سخن پایانی

بازارساز های خودکار (Automated Market Maker) یکی از عناصر اصلی در فضای سیستم مالی غیرمتمرکز یا دیفای (DeFi) به شمار می‌آیند. به کمک بازار ساز خودکار عملاً هر فردی می‌تواند به نحوی یکپارچه و با بهره‌وری بالا اقدام به ایجاد بازارهای مالی رمزارز نماید. اگرچه این پروتکل‌ها در مقایسه با صرافی‌های مبتنی بر دفتر ثبت سفارش محدودیت‌هایی دارند، اما نوآوری کلی آنها در بازار رمزارزها قابل‌ستایش است.

بازارساز های خودکار هنوز در ابتدای مسیر خود قرار دارند. AMMهایی که ما امروزه می‌شناسیم و از آنها استفاده می‌کنیم، مانند یونی سواپ، کرو (Curve) و پنکیک سواپ (PancakeSwap) از نظر طراحی بسیار زیبا هستند؛ ولی از جنبه امکانات تا حد زیادی محدودیت دارند. احتمال آن می‌رود که در آینده، عرصه بازارسازهای خودکار شاهد طراحی‌های نوآورانه بیشتری نیز باشد. این امر به کاهش کارمزدها، اجتناب از اصطکاک و نهایتاً نقدینگی مطلوب‌تر برای تمامی کاربران دیفای خواهد انجامید.

اگر همچنان در مورد سیستم تأمین مالی دیفای و بازار ساز های خودکار سؤال دارید، حتماً سؤالات خود را با ما در میان بگذارید.