جایگاه ارز دیجیتال در ایران + اقتصاد ایران ناگزیر از پذیرش ارزهای دیجیتال

مقدمه

در روزهای اخیر، مطرح شدن نظرات برخی متصدیان و مسئولان جمهوری اسلامی ایران سبب شده که نیاز به تبیین فنی و اقتصادی جایگاه ارزهای دیجیتال در اقتصاد ایران و ضرورت به‌کارگیری ارز دیجیتال محسوس شود. در این مقاله قصد داریم جایگاه ارز دیجیتال در ایران را بررسی کنیم.

پول به عنوان یکی از ابزارهای خرید و فروش از دیرباز به اشکال مختلف مورد استفاده بشر قرار گرفته است. در شرایطی که سال‌ها است شکل پول و پشتوانه پولی در اقتصاد جهان تغییر کرده است، هنوز هم کم نیستند کسانی که در نقاط مختلف جهان به اشتباه فکر می‌کنند معادل سکه‌ها و اسکناس‌هایی که در دست یا حساب بانکی خود دارند، بانکی در نقطه‌ای از جهان، طلا یا پشتوانه ارزشمند دیگری را نگهداری می‌کند.

خرید ارز دیجیتال با ۱۰ هزار تومان!

تو صرافی ارزپلاس میتونی فقط با ۱۰ هزار تومان و با کارمزد صفر، بیش از ۶۰۰ ارز دیجیتال رو بخری!

شروع

در این میان که هنوز مردم بسیاری در جهان، جدا شدن پول از پشتوانۀ طلا و دارایی‌های با ارزش را به خوبی درک نکرده‌اند، رمزارزهایی مانند بیت کوین (Bitcoin) و اتریوم (Ethereum) و هزاران رمزارز دیگر هم آمدند تا بانکداران، مدیران و اقتصاددانان سنتی هم به تدریج به جمع مردمی بپیوندند که نمی‌توانند فضای پولی جدید دنیا را درک و تحلیل کنند.

چرا در ایران از ارزهای دیجیتال استفاده می‌کنیم؟

با پیشرفت تکنولوژی و افزایش استفاده از فضای مجازی، استفاده از ارزهای دیجیتال برای انجام مبادلات، به جای پول های کاغذی با شکل و حجم بزرگ و غیر قابل حمل، رواج بیشتری یافته است. امروزه با تشدید اعمال بی‌سابقه تحریم‌های ظالمانه بین‌المللی از سوی ایلات متحده و همچنین قرار گرفتن ایران در لیست هشدار و لیست سیاه FATF و بسته شدن سوئیفت (Society for Worldwide Interbank Financial Telecommunication)، ما شاهد این هستیم که تعداد فزاینده‌ای از پرداخت‌های بین‌المللی در اقتصاد ما بر بستر ارزهای دیجیتال و به صورت غیر نقدی انجام می‌شود و ارز دیجیتال در ایران به یکی از مسائل استراتژیک تبدیل شده است.

در حال حاضر تقریباً تمامی کسب و کارها مبتنی بر تجارت الکترونیک هستند و شرکت‌های تأسیس‌شده به دنبال راه‌های جدید برای گسترش روش‌های پرداخت موجود خود هستند.

مفهوم رمزارزها، به منظور تسهیل انجام امور مالی و ایجاد پولی بدون حضور واسطه‌ها و توسط افراد جامعه مطرح شد. ارز دیجیتال هیچ سرویس‌دهنده مرکزی یا مؤسسه مالی برای کنترل نقل و انتقال ندارد؛ چون همه چیز بر ارتباطات نظیر به نظیر بنا شده است. ارز دیجیتال ماهیتی غیر متمرکز دارد که بر اساس آن تمامی فرآیند انتشار، پردازش و اعتبارسنجی معاملات توسط شبکه کاربران و بدون هیچ واسطه‌ای صورت می‌پذیرد. تعداد ارزهای دیجیتال در دنیا در حال افزایش است که از آن جمله می‌توان به بیت کوین به عنوان پرکاربردترین و باارزش‌ترین رمزارز در دنیا، اشاره داشت. بیت کوین یک سیستم اینترنتی عمومی است که یک شبکه پرداخت وجوه و تولید پول را به صورت کاملاً الکترونیکی معرفی کرده است. همچنین به عنوان یک ارز دیجیتالی در طی سال‌ها پس از آغاز به کارش، ثابت کرده که قابل‌اعتماد است و پتانسیل زیادی برای رشد دارد؛ مخصوصاً در کشورهایی که در رابطه با مبادلات ارزی و دادوستد بین‌المللی مورد تحریم یا محدودیت‌هایی هستند.

جایگاه ارز دیجیتال در ایران

مردم بسیاری اطلاعات دقیقی از چیستی ارزهای دیجیتال و کارکرد آنها به ‌ویژه بیت کوین ندارند و فقط خبرهایی را از افزایش یا کاهش قیمت آن می‌شنوند و شاید نمی‌دانند که چرا مباحث مربوط به بیت کوین آنقدر در جهان و حتی در ایران داغ‌ شده است. زمزمه‌هایی نیز شنیده می‌شود که بعضی افراد در ایران نیز بعد از افزایش خیره‌کننده قیمت بیت ‌کوین، پول‌های خود را به جای سرمایه‌گذاری در بازارهای واقعی مثل طلا صرف خرید بیت‌کوین کرده‌اند. این روند در حال افزایش است و باید تبعات این اتفاق هر چه زودتر توسط اقتصاددانان بررسی و تصمیمات جدید گرفته شود.

دولت ایران و به ‌طور خاص بانک مرکزی تا پيش از 2 اردیبهشت ماه 1397 موضع مشخصی غير از هشدارهایی برای خرید رمزارزها اعلام نكرده بود، اما در این تاریخ، به‌کارگيری بيت کوین و سایر رمزارزها را در تمام مراکز پولی و مالی کشور ممنوع اعلام کرد.

البته این ممنوعيت، سياست نهایی بانک مرکزی در خصوص استفاده از ارز دیجیتال در ایران نبود. استخراج بیت کوین یا هر ارز دیجیتال دیگری در ایران قانونی است اما باید برای انجام آن از وزارت صنعت، معدن و تجارت مجوز دریافت شود. استخراج ارزهای دیجیتال در ایران بدون مجوز غیرمجاز اعلام شده است. به ‌طور کلی خرید و فروش و نگهداری بیت کوین برای مردم از نظر قانونی جرم نیست، اما در مقیاس وسیع و حوزه پرداخت‌های کلان کشور، فعلاً مجوز خاصی صادر نشده است.

چرا برخی کشورها مخالف رمزارزها هستند؟

سؤال بسیار مهمی که در ذهن افراد در خصوص فعالیت رمزارزها در سایر کشورها شکل می‌گیرد این است که چرا برخی کشورها با وضعیت اقتصادی مناسب، استفاده از رمزارزها را محدود کرده‌اند؟

در ابتدا بسیاری فکر می‌کردند که دولت‌هایی مثل دولت آمریکا در نهایت استفاده از ارزهای دیجیتال را ممنوع خواهند کرد، اما اینکه امروز دولت‌هایی مثل چین آن ‌را ممنوع کرده‌اند و ارز دیجیتال خود را ایجاد کرده‌اند، نشان می‌دهد که احتمالاً آمریکا به بازار رمزارزها مسلط است، بر آن اشراف دارد و از آن نفع می‌برد و دولت‌هایی مثل چین و روسیه به دلیل عدم اشراف خود مجبور به راه‌اندازی شبکه ارز دیجیتال خود شده‌اند. این امر هم با توجه به سلطه قدرتمندانه ایالات متحده بر بازارهای مالی، ریسک‌های فراوانی را برای اقتصادهایی که در رقابت با اقتصاد امریکا هستند به ارمغان خواهد آورد. از این رو کشورهایی همچون روسیه و چین برای ورود به بازار ارزهای دیجیتال شتاب‌زده عمل نخواهند کرد و به تدریج در حال تقویت زیرساخت‌های خود در حوزه رمزارزها هستند.

مشکلات ارزهای دیجیتال در اقتصاد

اشکال اساسی در استفاده از رمزارزها اینجا است که منجر به دور زدن حاکمیت‌های ملی می‌شود و قدرت اقتصادی ابزارهای پولی سنتی بانک‌های مرکزی را کاهش خواهد داد. بنابراین قدرت اعمال برخی سیاست‌های پولی از حاکمیت سلب می‌شود و در اختیار کاربران فناوری رمزارزها قرار خواهد گرفت. به این ترتیب، تأثیرگذاری بر ابزارهای پولی و بخش عمده نوسانات بازار پول، که از اساسی‌ترین ابزارهای اقتصادی حاکمیتی به‌شمار می‌روند، به سیاست‌های کاربران و نهنگ های ارز دیجیتال بستگی خواهد داشت.

اشکال دوم: در استفاده از این ارزها، چالش‌هایی شکل می‌گیرد. چالش‌هایی همچون: حاکمیت‌ها، شکل‌گیری بازار زیرزمینی پول و عدم امکان رصد و مالیات‌ستانی بر اساس تراکنش‌های مالی افراد.

اشکال سوم در این سیستم، انجام معامله در بازارهای غیررسمی و غیرقانونی -مانند مواد مخدر، قاچاق و بازارهای زیرزمینی (Dark web)- است که چالشی مهم برای حاکمیت‌ها خواهد بود. دارک وب به شبکه‌ای گفته می‌شود که در دسترس عموم نیست و بیشتر برای مقاصد غیرقانونی مانند خرید و فروش اسلحه و مواد مخدر مورد استفاده قرار می‌گیرد.

اشکال چهارم: در این شبکه، هیچ مسئولیتی قابل پیگیری نیست؛ که طبیعتاً مردم را دچار مشکلات متعدد خواهد کرد. برای مثال اگر سیاست حاکمان و کاربران این شبکه بر کلاهبرداری یا فروکاستن ارزش این ارزها قرار گیرد، چه اتفاقی برای خریداران آن رخ خواهد داد؟

گفتنی است کشورهایی مانند هند، سوئد، انگلستان و کانادا نیز به دنبال توسعه ارز دیجیتال بانک مرکزی اختصاصی خود هستند و کشورهای دیگری از جمله تونس، سنگال و اکوادور (با نام Sistema de Dinero Electrónico) قبلاً چنین کاری را انجام داده‌اند.

راه حل بر طرف کردن مشکلات ارزهای دیجیتال در اقتصاد

برای پاسخ به اشکالات مطرح‌شده، می‌توان گفت که رمزارزها واسطه‌ مبادله‌ای هستند که به دست بانک‌های مرکزی کنترل نمی‌شود. البته بیت ‌کوین و سایر رمزارزها یک سازوکار مرکزی برای ثبت اطلاعات معاملات و نقل‌وانتقالات خود دارند که همان بلاک چین است. بلاک چین یک دفتر کل است که هر نقل‌وانتقال فرد-به-فرد در آن ثبت می‌شود. این اطلاعات به صورت رمزنگاری‌شده در این دفتر کل ثبت می‌شود، اما امکان ره‌گیری و شناسایی طرفین هر معامله در آن وجود دارد. در واقع همان‌ سازوکار حساب‌داری بانکی که امروز در نقل‌وانتقالات مالی انجام می‌شود و سیستم بانکی تمام تراکنش‌های مالی را در این قالب ثبت می‌کند، در سیستم ارزهای دیجیتال در قالب تکنولوژی بلاک چین عملیاتی می‌شود.

از این حیث رمزارزها تفاوت چندانی با نظام مالی فعلی ندارد. اگر سیستم بانکی تمام نقل و انتقالات مالی را ثبت می‌کند و همه‌ این‌ فرآیندها ذیل نظام مالی تحت مدیریت بانک مرکزی رخ می‌دهد، یک سازوکار مرکزی در قالب بلاکچین همین نقش را بازی می‌کند. با این تفاوت که سیاست‌گذاری در نظام مالی حاکم در جهان به صورت شناور و سیال در طول زمان انجام می‌شود، اما سیاست‌گذاری در نظام مالی ارزهای دیجیتال تقریباً از قبل در قالب طراحی بلاک چین انجام شده و قواعد آن ثابت و از پیش نوشته شده است و تغییر این قواعد نیازمند موافقت اکثریت کاربران شبکه رمزارزها است.

رمزارزها چگونه تحریم‌‌ها را خنثی می‌کنند؟

با نگاهی به اقتصاد جهانی می‌توان مشاهده کرد که سطح معاملات از مرز کشورها عبور کرده و تجارت جهانی با سرعت چشم‌گيری درحال گسترش است. برای تجارت جهانی به همكاری نهادهای واسط متعددی نياز است که تعداد بالای این واسطه‌ها باعث افزایش مشكلات و دشواری معاملات شده است؛ بنابراین فعالان اقتصادی به‌دنبال یافتن راهكارهایی برای تسهيل هرچه بيشتر تجارت جهانی هستند. در این راستا امروزه شاهد آن هستيم که فناوری‌های جدید، به ‌طور خاص تکنولوژی رمزارزها، تغييرات اساسی را در ساختار اقتصاد جهانی ایجاد کرده‌اند. درواقع رمزارز یک سيستم خصوصی و پول خصوصی برای تسهيل انجام مبادلات بين افراد است؛ بدون آنكه نيازی به حضور نهاد مرکزی و واسط باشد.

امروزه که بسیاری از منابع ملی کشور در اقصی نقاط جهان مسدود شده است و مبادلات خارجی برای شرکت‌های ایرانی به سختی انجام می‌شود، استفاده از راهکارهای جایگزین و کم‌هزینه برای خنثی کردن تحریم ها یکی از ضرورت‌های اصلی جهت دستیابی به توسعه اقتصادی است.

غیرمتمرکز بودن مبادلات رمزارزها باعث شده که ارزهای دیجیتال بلوکه نشوند و کسی هم نتواند جلوی انجام تراکنش شما را بگیرد. طبیعتاً این ویژگی باعث می‌شود که استفاده از رمزارزها برای کاربران و شرکت‌های ایرانی اهمیت بیشتری پیدا کند. در حال حاضر در دنیا کمتر از 10 کشور مانند بولیوی، بنگلادش، اکوادور، پاکستان و … هستند که بیت کوین و رمزارزها را غیرقانونی اعلام کرده‌اند. بنابراین در خیلی از کشورهای پیشرفته استفاده از ارزهای دیجیتال مجاز است و مقررات خاص به خودش را دارد.

از طرفی هم هزینه مبادلات رمزارزها بسیار پایین‌تر از مبادلات بانکی و سایر روش‌های جابه‌جایی دارایی‌های بین‌المللی است. به طور مثال شما می‌توانید چندین هزار دلار رمزارز همچون تتر را فقط با کارمزدی در حد چند سنت در کمتر از یک دقیقه به هر نقطه از جهان که مایل هستید، ارسال کنید.

ابهام در ماهیت رمز ارزها (آیا ارزهای دیجیتال ارزش ذاتی دارند؟)

یكی از مهم‌ترین چالش‌های رمز ارزها در سراسر جهان، ابهام در ماهيت حقيقی آن است. آیا رمزارز می‎‌تواند نقش پول را مطابق با تعریف: «هر چيزی که مورد قبول عامه مردم جهت پرداخت برای خرید کالا، خدمات و پرداخت بدهی واقع شود» ایفا کند؟

با توجه به تفاوت تفسير ماهيت و سازوکار رمزارز، برخی کشورها آنها را جزء کالا دسته‌بندی کرده‌اند، برخی دیگر جزء دارایی نامشهود محسوب کرده‌اند و دسته دیگر کشورها رمز ارز را تحت عنوان پول پذیرفته‌اند.

همان‌گونه که بيان شد، برخی دولت‌ها رمزارز ها را پول محسوب کرده‌اند و به‌ عبارتی اعتقاد دارند که ارزهای دیجیتال سه کارکرد اصلی پول را -که عبارتند از: وسيله مبادله، واحد محاسبه و ذخيره ارزش- دارا هستند. به گفته برخی از صاحب‌نظران اقتصادی، فقط اشيایی می‌توانند به ‌عنوان پول در نظر گرفته شوند که به ‌طور گسترده در جوامع فراگير شده و مورد استفاده قرار گيرند. تنها در این‌صورت است که می‌توانند سه کارکرد اصلی پول را ایفا کنند.

استفاده از ارز دیجیتال در جهان

راهکارهای مالی تحت تکنولوژی بلاکچین و نقش‌آفرینی جهانی آنها در آینده، انکارناپذیر است. این امر را می‌توان در سرمایه‌گذاری عظیم کشورهای توسعه‌یافته جهان مانند ژاپن، آمریکا، چین، سوئیس و … مشاهده کرد. به همین دلیل شاهد آن هستیم که بازرگانان، کسب‌وکارها و مردم بسیاری علی‌رغم تمام مخاطرات، به بخش خصوصی اعتماد نموده، امورات جاری خود را بر این بسترها بنا نهاده، در این حوزه سرمایه‌گذاری کرده و البته پاسخ اعتماد خود را نیز گرفته‌اند.

سخن پایانی

با توجه به تکنولوژی و مزایای به کار گرفته شده در ارزهای دیجیتال، آینده در اختیار ارزهای دیجیتال خواهد بود. چون این ارزها بدون دخالت هیچ فرد، دولت و بانک مرکزی اداره می‌شوند و قدرت آنها به تولید و توزیع دموکراتیک آنها است. طبیعی است که این ارزها نیز همانند هر پدیده جدیدی با مشکلاتی مواجه‌اند، ولی از آن طرف هم قدرت تکنولوژی رمزارزها و بلاک چین روز به روز قدرتمندتر می‌شود.

با توجه به اینکه ورود تکنولوژی‌های جدید به کشور، همواره با استقبال مردم و شرکت‌ها همراه بوده است و همچنین با توجه به بازدهی بسیار بالای بازار رمزارزها در روزهای اخیر، انتظار می‌رود همه روزه تعداد افرادی که وارد حوزه ارزهای دیجیتال می‌شوند رو به افزایش باشد و ارز دیجیتال در ایران با استقبال روزافزونی مواجه شود. لذا وجود قوانین شفاف و بدون رانت در این حوزه از ملزومات اساسی کشور است که مانع از متضرر شدن مردم و کم اثر شدن سیاست‌های حاکمیتی می‌شود. امیدواریم به زودی شاهد تصمیماتی با کار کارشناسی و آینده‌نگری لازم در حوزه رمزارزها باشیم.