اثبات ذخیره (Proof of Reserve) چیست؟

این روزها، صرافی‌های متمرکز در حال ارائه تسهیلاتی برای تأیید وضعیت دارایی‌های نگهداری‌شده در پلتفرم خود، به مشتریان هستند. از این طریق، مشتریان می‌توانند اطمینان حاصل کنند که آن صرافی واقعاً این دارایی‎ها را با اندوخته‌ای برابر یا مازاد برای پشتوانه سپرده‌ها نگهداری کرده و مشتریان همیشه می‌توانند دارایی‌های خود را برداشت کنند یا خیر. این فرآیند از طریق سیستم اثبات ذخیره (Proof of Reserve) انجام می‌شود. اما الگوریتم اثبات ذخیره دقیقاً چیست؟ اثبات ذخیره چگونه کار می‌کند و چرا مهم است؟ برای یافتن پاسخ این سؤالات، با ما در ادامه این مطلب همراه باشید.

اثبات ذخیره چیست؟

اثبات ذخیره یا الگوریتم PoR بیانیه‌ای است که دارایی‌های یک مؤسسه مالی حضانتی (Custodial Financial Institution)، مانند صرافی‌های متمرکز را مشخص می‌کند. به عبارت دیگر، Proof of Reserve توانایی یک مؤسسه/صرافی را برای پاسخگویی به برداشت‌ها از پلتفرم خود در هر زمان نشان می‌دهد.

خرید ارز دیجیتال با ۱۰ هزار تومان!

تو صرافی ارزپلاس میتونی فقط با ۱۰ هزار تومان و با کارمزد صفر، بیش از ۶۰۰ ارز دیجیتال رو بخری!

شروع

به طور کلی، Proof of Reserve از دو بخش تشکیل شده است: یک ثبت جاری از سپرده‌های توکنی مشتریان (معروف به بدهی یا تعهد مالی (Liabilities)) و مجموعه‌ای از توکن‌های نگهداری‌شده در مجموعه‌ای از آدرس‌های صرافی (معروف به دارایی یا سرمایه). به عنوان یک مؤسسه مالی حضانتی، صرافی‌های متمرکز قرار نیست از وجوه مشتریان برای مقاصد دیگر استفاده کنند؛ بنابراین دارایی‌ها و بدهی‌ها باید مطابقت داشته باشند.

در حالی که راه‌های متعددی برای دستیابی به اثبات ذخیره وجود دارد، صنعت بلاکچین روشی آنچِین (On-chain) و با حداقل اعتماد (trust-minimized) را برای ثبت چنین شواهدی در زنجیره ابداع کرده که توسط هر کسی قابل تأیید است. در واقع، یک صرافی می‌تواند گزارشی از دارایی‌های در اختیار خود را ارائه کند و با ترسیم این دارایی‌ها به حساب‌های فردی، بخشی از این اطلاعات را در زنجیره ذخیره نماید. به این ترتیب، کاربران فردی، یا هر شخص ثالث علاقه‌مندی، می‌توانند واقعاً تأیید کنند که آیا آن مؤسسه واقعاً دارایی‌های خاصی را که با موجودی حساب‌های خاص مطابقت دارد، در اختیار دارد یا خیر.

این نوع الگوریتم Proof of Reserve، فرآیند تأیید حضانت با یک کلیک را ساده‌تر می‌کند و به کاربران اجازه می‌دهد که به سوابق حسابرسی دسترسی داشته باشند. صرافی‌هایی مانند کراکن (Kraken) قبلاً چنین تسهیلاتی را در اختیار کاربران خود قرار داده‌اند.

چرا Proof of Reserve مهم است؟

چانگ‌پنگ ژائو، مدیرعامل صرافی رمزارزی بایننس، در تاریخ ۶ نوامبر ۲۰۲۲، مشکلی را در مورد وضعیت دومین پلتفرم بزرگ معاملات ارزهای دیجیتال، یعنی صرافی FTX مطرح کرد. رویدادهایی که پس از آن اتفاق افتاد، سوءمدیریت طولانی‌مدت وجوه تحت نظارت این صرافی (FTX) را نشان داد. به طور دقیق‌تر، در حالی که موجودی حساب کاربران، سوابق دارایی‌های آنها را نشان می‌داد، این دارایی‌ها وجود نداشت؛ زیرا صرافی FTX درگیر فعالیت‌های خاصی بود که منجر به از دست رفتن وجوه کاربران می‌شد.

به دنبال بحران پیش‌آمده، درخواست‌های برداشت کاربران در صرافی FTX متوقف شد؛ زیرا این صرافی قادر به پاسخگویی به درخواست‌های برداشت دارایی‌ها نبود. برخی برآوردها، این کسری را نزدیک به ۱۰ میلیارد دلار تخمین می‌زنند.

اثرات مشکلات به‌وجودآمده برای صرافی FTX، به طور قابل پیش‌بینی بر سایر صرافی‌ها هم تأثیر گذاشته است. طبق گزارش‌ها، وحشت کاربران از این موضوع که صرافی‌های دیگر نیز ممکن است از توکن‌های مشتریان برای مقاصد دیگر استفاده کرده باشند، افزایش یافته و به همین دلیل، درخواست‌های بیشتری برای شفافیت کامل در مورد ذخایر این صرافی‌ها ارائه شده است.

اثبات ذخیره در پاسخ به این موضوع معرفی شد. قبل از این رویدادها، اکثر سرمایه‌گذاران ارزهای دیجیتال بدون اعمال فشار بیش از حد برای شفاف‌سازی یا انجام راستی‌آزمایی برای اطمینان از ذخایر صرافی‌ها، امنیت دارایی‌های خود را به مؤسسات حضانتی سپرده بودند. این اعتماد محض اکنون از بین رفته و صنعت کریپتو اکنون به طور جمعی می‌خواهد که مؤسسات حضانتی، اطلاعات شفاف‌تری را ارائه کنند و در مورد توکن‌های مشتریان پاسخگو باشند.

اجرای Proof of Reserve مزایای خاصی برای پلتفرم‌های حضانتی و کاربران آنها دارد.

مزایای اثبات ذخیره برای کاربران

• تأیید حضانت و نگهداری مناسب دارایی‌ها: هدف اصلی Proof of Reserve این است که مشتریان را قادر می‌سازد تا دارایی‌های نگهداری‌شده توسط مؤسسات را تأیید کنند. سرمایه‌گذاران می‌توانند از این برنامه‌ها برای ردیابی تغییرات ایجادشده در حساب‌های فردی خود استفاده کنند تا دید بهتری از نحوه مدیریت وجوه خود داشته باشند و در مورد هر اقدام، از مؤسسه مورد نظر شفافیت بخواهند.
• انجام بررسی‌های لازم در مورد پلتفرم‌های حضانتی: قبل از راه‌اندازی یک حساب کاربری در یک پلتفرم معاملاتی یا هر مؤسسه ارز دیجیتال، توصیه می‌شود تحقیقات مقدماتی را در مورد آن مؤسسه، از جمله معاملات مالی و یکپارچگی کلی آن انجام دهید. ابزارهای Proof of Reserve یک راه عالی برای شروع هستند. انجام این کار، احتمال از دست دادن دارایی‌های سرمایه‌گذاران را در اثر حوادث ناگوار ناشی از مدیریت ضعیف وجوه توسط یک مؤسسه حضانتی، کاهش می‌دهد. همچنین، در صورتی که سرمایه‌گذاران احساس کنند که شیوه‌های حضانتی یک پلتفرم در طول زمان بسیار پرریسک شده، آنها می‌توانند سرمایه‌گذاری‌های خود را تغییر دهند یا وجوه خود را برداشت کنند تا زیان را به حداقل برسانند.
• ارائه سوابق معاملاتی: همان‌طور که گفته شد، برنامه‌های Proof of Reserve، امور مالی یک مؤسسه را به صورت شفاف ارائه می‌کنند. اگر این کار به درستی انجام شود، کاربران آن پلتفرم می‌توانند معاملات شخصی خود را پیگیری کنند، فعالیت‌های خود را مشاهده نمایند و تصمیمات آگاهانه بگیرند.

مزایای اثبات ذخیره برای پلتفرم‌های حضانتی

• بازیابی و حفظ اعتماد کاربران: سرمایه‌گذاران به سرعت اعتماد خود را به مؤسسات حضانتی از دست می‌دهند. اتفاقات اخیر باعث افزایش ترس سرمایه‌گذارانی شده که از مؤسسات حضانتی برای انجام معاملات یا سایر فعالیت‌های مالی خود استفاده می‌کنند. مؤسسات معتبر می‌توانند این اعتماد از دست رفته را با توسعه تسهیلات Proof of Reserve خوب و در دسترس قرار دادن آنها در اختیار مشتریان خود بازگردانند.
• به عنوان منبع حقیقت عمل می‌کند: صرف نظر از اینکه چقدر برای اطمینان از دقت سیستم‌های ثبت سوابق داخلی یک صرافی تلاش می‌شود، همچنان ممکن است خطاهایی رخ دهد یا حتی حفره‌های بدتری وجود داشته باشند که می‌توانند توسط عوامل مخرب مورد سوءاستفاده قرار بگیرند. با این حال، اگر این موارد در زنجیره ثبت و تأیید شوند، انتظار می‌رود که چشم‌های بیشتری، دقت سوابق را بررسی کنند.

حسابرسی الگوریتم PoR

مؤسسات حضانتی در فضای ارزهای دیجیتال، دارایی‌های مشتریان خود را در یک کیف پول گرم نگه می‌دارند که درخواست‌های برداشت از سوی کاربران را از آن انجام می‌دهند. آنها همچنین یک کیف پول سرد را برای ذخیره ایمن بخشی از سپرده‌های کاربران در نظر می‌گیرند.

در پلتفرم‌های حضانتی، کاربران یک آدرس کیف پول برای واریز دریافت می‌کنند. پس از سپرده‌گذاری وجوه، آنها بین کیف پول‌های سرد و گرم جابه‌جا می‌شوند. در این نوع پلتفرم‌ها، کاربران کنترل کامل دارایی‌های خود را در اختیار ندارند؛ چون کلید خصوصی این آدرس‌ها توسط خود مؤسسات نگهداری می‌شود. جزئیات دارایی‌های نگهداری‌شده توسط مؤسسات را تا حدی می‌توان با ردیابی جزئیات تراکنش‌های مربوط به کیف پول سرد و گرم آنها به دست آورد.

با این حال، این فقط یک نمای کلی از همه دارایی‌های حضانت‌شده را نشان می‌دهد، اما به این موضوع که کدام کاربران مالک چه بخشی از کل دارایی‌ها هستند، اشاره‌ای نمی‌کند. حسابرسی Proof of Reserve، مطالعه عمیق‌تری را در مورد کل دارایی‌های نگهداری‌شده توسط مؤسسه امکان‌پذیر می‌کند. برای این فرآیند، از درخت مرکل (Merkle Tree) استفاده می‌شود.

درخت مرکل چیست؟

درخت مرکل یک ساختار داده است که تأییدپذیری داده‌های ذخیره‌شده را ممکن می‎‌سازد و تلاش برای دسترسی به این داده‌ها را تسهیل می‌کند. درخت مرکل برای پارتیشن‌بندی داده‌های مرتبط طراحی شده است، به گونه‌ای که می‌توان به صورت جداگانه و بدون عبور از هر شاخه از داده‌ها، به آنها دسترسی داشت. همان‌طور که از نام آن پیدا است، درخت مرکل حاوی داده‌های مجزا است که در شاخه‌های مستقل گروه‌بندی شده‌اند، اما به یک ریشه (ریشه مرکل، Merkle root) متصل هستند.

ریشه مرکل تنها نقطه اتصال برای شاخه‌های داده است و تضمین می‌کند که اطلاعات مناسب در هر یک از شاخه‌های داده ذخیره شده‌اند. این ریشه، یک نقطه تأیید واحد برای کل درخت داده فراهم می‌کند. همچنین، یک سیستم حفاظتی یکنواخت را برای داده‌های ذخیره‌شده فراهم می‌آورد و تضمین می‌کند که داده‌های ذخیره‌شده در شاخه‌ها قابل دستکاری یا آسیب نیستند.

درخت‌های مرکل، در حال حاضر اصلی‌ترین روش مدیریت داده و مؤلفه اصلی بلاکچین‌ها هستند که برای پیگیری مجموعه داده‌های در حال رشدِ تولیدشده توسط کاربران شبکه استفاده می‌شوند. همان‌طور که هر بلاک اضافه‌شده به زنجیره با یک هش شناسایی می‌شود، درخت مرکل یک سیستم ذخیره‌سازی و شناسایی را فراهم می‌کند که داده‌ها را به جای یک زنجیره کامل، بر اساس هش آنها ذخیره می‌کند. بنابراین، داده‌های موجود در بلاک را می‌توان با استفاده از هش بلاک تأیید کرد و نیازی به محاسبه کل بلاک‌ها در شبکه نیست.

الگوریتم اثبات ذخیره نیز یک درخت مرکل کوچک از دارایی‌ها و بدهی‌های صرافی را در زنجیره ثبت می‌کند. حسابرس برای تأیید سوابق، یک سابقه دوره‌ای از دارایی تحت حضانت یک مؤسسه را می‌گیرد و داده‌های فردی در سوابق را با استفاده از درخت مرکل مرتب می‌کند.

نحوه انجام حسابرسی اثبات ذخیره

برای این منظور، ابتدا حسابرس یا مؤسسه حسابرسی یک اسنپ‌شات (snapshot) از موجودی نگهداری‌شده توسط مؤسسه را می‌گیرد و این موجودی‌ها را با استفاده از سیستم درخت مرکل تنظیم می‌کند. به این ترتیب، داده‌های نگهداری‌شده توسط مؤسسه در یک درخت یکپارچه از داده‌ها سازماندهی می‌گردند، به پارتیشن‌ها منشعب شده و با استفاده از کدهای هش شناسایی می‌شوند.

حسابرس، ریشه مرکل درخت داده را به دست می‌آورد؛ تنها نقطه اتصال داده‌ها در درخت. حساب فردی مرتبط با این دارایی‌ها را می‌توان از طریق امضاهای منحصربه‌فرد آنها شناسایی کرد. حسابرس برای راستی‌آزمایی این مشارکت‌کنندگان، امضاهای دیجیتال را با سوابق روی درخت مرکل تطبیق می‌دهد و تأیید می‌کند که موجودی گزارش‌شده برای فرد، حداقل با موجودی به ‌دست ‌آمده از درخت مرکل برابر است.

با این حال، حتی این سیستم نیز محدودیت‌هایی دارد. در حالت کلی، درخت مرکل تنها با اسنپ‌شات در آن مقطع زمانی خاص مطابقت دارد و با تغییر مانده ذخیره، به درخت مرکل به‌روزرسانی‌شده نیاز است تا تغییرات را منعکس کند.

ابزارهای Proof of Reserve

اکنون که با مفهوم اثبات ذخیره آشنا شدید، می‌توانید به طور دقیق‌تر ذخایر مربوط به پلتفرم‌های متمرکز را بررسی کنید. پس از سقوط صرافی FTX، ابزارهای Proof of Reserve مختلفی به سرعت پدیدار شدند که امکان ردیابی دارایی‌ها یا فعالیت‌های مالی مؤسسات مورد نظر را فراهم می‌کنند.

ابزار اثبات ذخیره کوین گکو (CoinGecko)

با مراجعه به وبسایت کوین گکو و رفتن به صفحه Crypto Exchanges، ستونی با عنوان Reserve Data را جست‌وجو کنید. در این ستون، می‌توانید مشاهده کنید که اطلاعات مربوط به ذخایر صرافی‌ها، موجود (Available) یا ناموجود (Unavailable) است.

اگر می‌خواهید داده‌های ذخیره هر صرافی را ببینید، روی نام آن کلیک کنید تا وارد صفحه صرافی شوید. در این صفحه، گزینه‌ای برای مشاهده ذخایر صرافی‌ها مشاهده خواهید کرد.

این داده‌ها از منابعی از جمله نانسن (Nansen) و دیفای لاما (DeFiLlama) و همچنین خود صرافی‌ها، در صورتی که ذخایر خود را منتشر کرده باشند، جمع‌آوری می‌شوند.

داشبورد دارایی/ارزش خالص دارایی نانسن

برنامه دارایی/ارزش خالص دارایی نانسن فعالیت کیف پول‌ها را به صورت آنی ردیابی می‌کند. با استفاده از این فناوری، شما می‌توانید موجودی کیف پول سازمانی و فردی را در زنجیره‌های انتخابی مشاهده کنید و داده‌های خاص دیگری را که می‌تواند به بررسی تأثیر فعالیت‌های مؤسسه‌های انتخابی بر امور مالی شما کمک کند، مشاهده کنید.

در این وبسایت و در بخش Entities، برخی از صرافی‌های رمزارزی محبوب حضانتی لیست شده‌اند که با کلیک روی هر کدام، می‌توانید به اطلاعات آنها دسترسی پیدا کنید.

برای مؤسساتی که در لیست وجود ندارند، شما می‌توانید با به دست آوردن آدرس کیف پول سرد و جستجوی سوابق آنها از طریق برنامه نانسن، پرتفوی آنها را ردیابی کنید. آدرس مورد نظر را می‌توانید در کادر موجود در بالای پلتفرم وارد و جست‌وجو کنید.

خلاصه مطلب

در این مقاله، به معرفی الگوریتم اثبات ذخیره و اهمیت آن در دنیای ارزهای دیجیتال پرداختیم.

موج اخیر سوءاستفاده از وجوه کاربران توسط پلتفرم‌های مالی حضانتی، فضای کریپتو را در وضعیت تأسف‌باری قرار داده است. اما با وجود این، معرفی الگوریتم Proof of Reserve یک روزنه امید و یک تحول مثبت کلیدی در میان رویدادهای شوکه‌کننده اخیر است. بحران پیش‌آمده برای صرافی FTX باعث شده که فعالان و سرمایه‌گذاران صنعت کریپتو، صرافی‌های متمرکز را برای ارائه شفافیت بیشتر تحت فشار قرار دهند. استفاده از ابزارهای طراحی‌شده برای تأیید اثبات ذخیره، می‌تواند به اطمینان از ایمنی و در دسترس بودن وجوه کمک کند و باعث ایمن‌تر شدن فضای ارزهای دیجیتال برای سرمایه‌گذاران شود.

در نهایت، برای کاربرانی که از قبل با کلیدهای عمومی-خصوصی آشنا هستند، بهترین راه برای ایمن نگهداشتن وجوه این است که کنترل کامل دارایی‌هایتان را خودتان به دست بگیرید. این امر، با نگهداری وجوه در کیف پول‌های شخصی به جای صرافی‌ها، محقق می‌شود. بنابراین، تا آنجا که ممکن است، شما باید از کیف پول‌های سرد/سخت افزاری برای ذخیره وجوهی که به طور فعال استفاده نمی‌شوند، استفاده کنید.